Адрас: 222001, г.Крупкі, вул.Савецкая,8

Тэлефон/Факс прыёмнай: +375 (1796) 27663

Е-mailinfo@krupki.gov.by  (для дзелавой перапіскі)

Тэлефон "гарачай лініі" райвыканкама: +375 (1796) 20620

Адзіны тэлефонны нумар даведачнай службы "адно акно" - 142

Рэжым работы

Гістарычны экскурс

Сярод лясоў і палёў беларускай зямлі на мяжы Мінскай і Віцебскай абласцей раскінуўся Крупскі раён. Тэрыторыя раёна складае 2,1 тыс. кв. кіламетраў, пры гэтым 42% плошчы занята лясамі. Выцягнуты з поўначы на поўдзень, па сваіх контурах ён нагадвае вялікае сэрца.

111Тут працякае найважнейшая водная артэрыя раёна – маляўнічая рака Бобр. Пачынаючы з Аршанскага ўзвышша, яна плаўна нясе свае воды да Бярэзіны. «Жамчужынай» раёна па праве лічыцца возера Сялява, плошча якога складае 26 квадратных кіламетраў. Яно складаецца з двух азёр: Сялява і Крыўда, якія былі злучаныя ў 1954 годзе. Возера ўнікальна сваёй прыгажосцю, амаль некранутай чалавечай цывілізацыяй прыродай.

Упершыню паселішча на Крупскай зямлі, у прыватнасці вёска Гародна, згадваецца ў 1517 годзе паслом свяшчэннай Рымскай імперыі Жыгімонтам Герберштейнам у яго «Запісках аб Масковіі». А ў 1575 годзе ў цыдулках Ганса Канцебля ўпершыню сустракаецца само мястэчка Крупка.

У 1613 годзе паселішча Крупкі з'явілася на карце Вялікага княства Літоўскага, якая была выдадзена ў Амстэрдаме картографам Т. Макоўскім па замове Мікалая Радивила Сіроткі. На карце Крупкі адзначаны ў ліку значных мястэчак.

Першыя больш падрабязныя пісьмовыя звесткі аб Крупках ставяцца да 1627 г. Архіўныя дакументы згадваюць той факт, што князь Сангушка Сымон Самуэль (Szymon – Samuel) падарыў сваёй жонцы Алене Корвін – Гасеўскай мястэчка Крупкі (Krypie). У мястэчку налічвалася каля 60 «дымоў» (двароў). І да канца XVIII ст. мястэчка з'яўляецца валоданнем князёў Сангушак.

Невялікае мястэчка пачало больш інтэнсіўна развівацца і набываць вялікую вядомасць у ХVII-XIX ст. ст., калі пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 г.) Крупкі апынуліся ў складзе Бобрскай воласці Сенненскага павета Магілёўскай губерні Расійскай імперыі. Праз мястэчка Крупкі прайшоў важнейшы шлях – знакаміты Кацярынінскі тракт, ці як яшчэ яго называлі, старая смаленская дарога. Шматлікія вандроўцы, дзяржаўныя дзеячы праязджалі праз Крупкі, накіроўваючыся з Захаду ў Маскву і наадварот. Праз Крупкі праязджаў пасол Рымскай імперыі Жыгімонт Герберштэйн, італьянец Аляксандр Гваньiннi, чэх Бернгард Танер, рускі пасол П. Талстой, рускі дзяк Т. Карабейнікаў, англічанін Рычард Джонсан, рускі падарожнік акадэмік В. Севергiн, рускі выдавец М. Галаўнін, які адзначыў, што на ўсім шляху ад Оршы да Брэста знайшоў толькі адну «гасцініцу» — у Крупках.

У Айчынную вайну 1812 года Крупкі былі спалены французскімі салдатамі. З гэтым часам звязана легенда. Ёсць каля горада возера Лясное. Кажуць, што там патанула карэта Напалеона з усім багаццем. Але хто не шукаў, знайсці не змог. У канцы 70-х гг. ХХ ст была створана экспедыцыя вадалазаў для пошуку скарбу. Скарбу не знайшлі, але было ўстаноўлена, што возера мае падвойнае дно.

Але прайшлі ваенныя ліхалеццi, і Крупкі зноў сталі абнаўляцца, пашырацца і расці. У сярэдзіне ХІХ ст. у мястэчку пачала развівацца прамысловасць. Штуршком для гэтага паслужыў агульны прамысловы ўздым і, ў прыватнасці, з'яўленне жалезнай дарогі (у лістападзе 1871 г. г.)

У 1859г. у Крупках працавала мукамольная мануфактура. У той час яна належала дваранам Марыі і Карлу Святским. У 1861г. – 17 рабочых выраблялі каля 30 тысяч пудоў мукі ў год. Пад 1880г. сустракаем у гістарычных матэрыялах сведчанне: “У мястэчку Крупцы Магілёўскай губерні на Бабры ёсць млыны, на якіх вырабляецца найдалікатнейшая мука пшонная і пад назвай Крупецкай альбо Крупчаткі развозіцца да найгалоўнейшых гарадоў». (Слоўнік геаграфічны Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх. 1886г., Т. 1, с. 258).

У 1865 годзе ў горадзе на цэнтральнай плошчы была пабудавана царква. У 30-я гады ХХ ст. царкву разбурылі. Кажуць, калі царкву бурылі, адна жанчына захавала маленькі купалок. І цяпер ён знаходзіцца ў новай царкве, пабудаванай у канцы ХХ стагоддзя.

У 1896 годзе Карл Свяцкі заснаваў фабрыку запалкавай саломкі, найбольш буйное прадпрыемства ў той час у горадзе. На ёй працавалі больш за 50 рабочых. Большую частку прадукцыі вывозілі ў Амерыку.

У 1897 г. ў мястэчку налічвалася 186 двароў, 1523 жыхара. Працавалі гарбарны і маслабойны заводы, пошта і тэлефоннае аддзяленне, царкоўнапрыходская школа, царква, сінагога, 4 габрэйскіх малітоўных дамы, 24 крамы, карчма, заезны двор, аптовы вінны склад. Праходзілі кірмашы 29 жніўня і 9 снежня.

У 1900 годзе купец Арон Гiршоў Курнікаў заснаваў лесапільны завод.

У часы першай рускай рэвалюцыі 18 ліпеня 1905 года рабочыя фабрыкі запалкавай саломкі і лесапільнага завода абвясцілі забастоўку. Выступілі яны супраць розных штрафаў і за павелічэнне заработнай платы.

У 1910 годзе ў мястэчку налічвалася 190 дамоў, 1809 жыхароў.

У 1917 годзе быў створаны местачковы Савет рабочых і сялянскіх дэпутатаў.

З 26.02.1918 г. па 21.11.1918 г. Крупкі акупаваныя германскімі войскамі.

Створаная ў 1920 годзе БССР займала толькі 6 паветаў Мінскай губерні. Усходняя мяжа Беларусі працягнулася праз землі Крупскага раёна. Крупкі, такім чынам, на працягу 4 гадоў знаходзіліся ў складзе РСФСР.

У 1924 годзе Крупкі сталі цэнтрам Крупскага раёна. У 1926 годзе ў мястэчку пражывала 2097 жыхароў. Дзейнічалі посуда-ганчарны, лесапільны, запалкавы, маслабойны заводы, швейная арцель «Перамога».

У 1933г. заснаваныя дрэваапрацоўчая арцель «Ударнік», ільнозавод, кавальская арцель «Чырвоны молат», пякарня, машынна-трактарная станцыя, агульнаадукацыйная школа, ветэрынарны тэхнікум.

У 20 лютага 1938 г. Крупкі ўвайшлі ў склад Мінскай вобласці, а 27 верасня гэтага ж года Крупкам прысвоены статус гарадскога пасёлка.

У 1939 годзе ў Крупках пражывала ўжо 3455 жыхароў.

З 01.07.1941 г. па 30.06.1944 года Крупкі былі акупаваныя нямецка-фашысцкімі захопнікамі. 1800 жыхароў загінулі. Падчас акупацыі дзейнічала падполле.

З першых дзён вызвалення ў горадзе пачынаецца аднаўленне народнай гаспадаркі. Восенню 1944 года пачалі працаваць прамысловы камбінат, гарбарны і цагельны заводы, МТС, радыёвузел, тэлефонна-тэлеграфная станцыя, раённая бальніца, дзіцячы дом.

У пасляваенны перыяд пабудаваны універмаг, культмаг, кніжны магазін, хлебазавод, кінатэатр, вытворчыя майстэрні райсельгастэхнікі, плодаагароднінны завод, школы і г. д.

У 1980-я гады пабудавана новая бальніца.

У маі 1991 года гарадскі пасёлак Крупкі атрымаў статус горада. У 1999 годзе быў зацверджаны герб горада Крупкі, на якім у блакітным полі срэбнай стужкай намаляваная рака Крупка, якая працякае праз увесь горад і далей ўпадае ў р. Бобр; залатыя пацеркі-макулінкі травы-кветкі «крупка дуброўная»; кола вадзянога млына, якое з'яўляецца свайго роду візітнай карткай мястэчка Крупкі на працягу ХVII-ХІХ стст.

Спрадвеку, як людзі сцвярджаюць, праз бор наш гасцінец ляжаў.
Тут неяк паслы праязджалі ў Масковію з дальніх дзяржаў.
Дзівіліся хвойнай гушчэчай, бярозак дзявочай красой,
Між іншым, падкрадваўся вечар з лясной нематы да паслоў.
Спыніліся званыя госці над рэчкай у змрочнай глушы.
Не дружыцца з цемрай, і хтосьці агеньчык прыдбаць парашыў.
Марыліся з крэсівам, з цэрай, стаміліся – мутна ў вачах,
Агню ж не было: адсырэлі і цемрадзь, і цэра, і шлях.
Хаця іх вучылі ў Еўропе дасціпнасці ўчынкаў і слоў,
Тутэйшы, з зарэчышча, хлопец давучваў па-свойму паслоў.
Касцер распаліў. Замігцелі дукаты ў вяльможных руках.
Сагрэўшы настрой, захацелі вяльможы пакпіць з дзецюка.
Сказалі, што шляхетным ён стане. Заклад таму – сорак манет,
Абы на гасцей запытанні адказваў з адумам, як след.
Разлічвалі – будзе ў адчаі і гонар не выпукліць свой.
Дзяцюк жа ўсміхнуўся вачамі, у знак згоды кіўнуў галавой.
Абшнарылі госці паўнеба, каб роспыт з сузор'яў пачаць,
А ён абвясціў: Андрамеда, шаноўныя, у вашых вачах.
Паслы нечакана прымоўклі, выносяць булат — і да плячэй,
Ён кінуў: маўляў, не дамоклаў, не страшны для смелага меч.
Пыхлівасць паны пагасілі, гергечуць на мовах сваіх.
Нашчадак жа беларусіна ім кажа і моваю іх.
Задужа здівіліся тыя, пытаюцца, хто ён такі?
Адкрыўся: нязнаны – такія ўсе ў нас... на ўсё мастакі.
Вяльможы, пачуўшы пра гэта, заклад аддалі юнаку.
А ен, не злічыўшы манеты, шпурнуў іх у ноч, за раку.
Пад зорамі золата крупкі мільгнулі, як плойма іскрын.
Тут потым і выраслі Крупкі на сінім Бабры ў бары.

М. Калачынскі

Сучасныя межы раёна дзейнічаюць з 1960 года, тэрыторыя складае 2136 км2. Цэнтр раёна — горад Крупкі. Мяжуе з Барысаўскім і Бярэзінскім раёнамі Мінскай вобласці, Лепельскім, Чашнiцкiм і Талачынскім раёнамі Віцебскай вобласці, Круглянскiм і Бялыніцкім раёнамі Магілёўскай вобласці.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне раёна ўключае 1 горад, 2 гарадскіх пасёлка, 231 сельскі населены пункт, якія падзелены на 7 сельсаветаў: Iгрушкоўскi, Крупскі, Кастрычніцкі, Ухвальскi, Хатюхоўскi, Бобрскi і Халапенiчскi.

Крупчане любяць сваю малую радзіму і робяць многае для яе дабрабыту. Гэта гасцінныя, працавітыя людзі, якіх не падзяляе нацыянальная прыналежнасць і веравызнанне. Вернасць справе і любоў да сваёй Айчыны дапамагаюць ім пераадольваць цяжкасці, клапатліва зберагаць матэрыяльную і духоўную спадчыну і годна ісці да вызначаных межаў у імя працвітання роднай Беларусі.

Чытаць 3542 разоў